Niewiele osób wie, ze nie tylko Tyszowce słynęły z butów, ale i Uhnów miał swoje Uhnowiaki... W 1889 wydano ciekawy raport na ten temat jaki zaprezentujemy w całości...

KURJER LWOWSKI Z DNIA 23. LIPCA 1890.

 

Przemysł domowy w Uhnowie.

 

 Inspektor przemysłowy dla Galicji i Bukowi Bukowiny ­Arnulf Nawratil podaje w swern sprawozdanym za rok 1889 pod lyt.: ,Bericht uber den XV.Aufsichtsbezirk (Amtssitz LerAberg) Wien 1890‘, obszerny artykuł o przemyśle domowym w Uhnowie, z którego wyjmujemy następujące daty:

 Miasteczko Uhnów w pow. rawskim liczy około 5000 mieszkańców. Prawie połowa ludności

 chrześcijańskiej uprawia garbarstwo i szewstwo. Na podstawie ustawy przemysłowej utworzyło się tam stowarzyszenie, w którym Wpisanych jest 137 szewców. W Uhnowie żyje atoli około 5000 rodzin zajmujących się szewstwem i garbarstwem jako przemysłem domowym. Szewcy uhnowscy

 wyrabiają tylko buty z cholewami i to ze skóry w domu wyprawionej. Skóra ta jest bardzo do dobrą, bo jest trwałą i nieprzemakalną, ale nie dość podatną. Do garbowania używają tam tylko kory dębowej, zatem najlepszego materiału garbarskiego, którego sążeń obecnie na 20 zł. wypada. Korę tłuką ­w domu na stępach. Skóry wapnią w beczkach, które zwykle w sieniach swych chat ustawiają. Skrobanie i płukanie skór odbywa się w potoku miejscowym. Skóry wygarbowane wyciągają rękami umyślnie do tego najęci ludzie zwani wyciągacze. Dwóch wyciągaczy wyciągnie w jednym dniu od 5 rano do 8 wieczór trzy całe skóry, za co każdy otrzymuje gotówką 60 centów oprócz jedzenia i wódki. Wapnienie skór trwa cztery tygodnie, garbowanie także tyle, wyprawianie 1 tydzień. Do wtłuszczania skóry używają tranu rybiego, łoju i dziegciu. Każdy szewc uhnowski wygarbowuje rocznie 30 do 40 skór krowich, bogatsi do 150, rocznie wygarbowuje się w ten sposób do 1500 skór krowich. Skóry nabywają u handlarzy żydowskich, których jest w Uhnowie' -ośmiu; ci utrzymują na składzie najczęściej rosyjskie skóry. Surowa skóra kosztuje 5 do 10 zł. co zależy od wielkości i rodzaju skór, jako też od cen chwilowych. Do każdej skóry zużywa sie kory dębowej za 1 zł., pół korca wapna do 10 skór kosztuje 1 zł. 20 ct. Licząc

koszta opału i oświetlenia, wreszcie koszta zużycia ­narzędzi i urządzeń wypadają koszta zupełnego wygarbowania jednej skóry na 2 zł. 20 ct. Z jednej skóry wycina się przeciętnie 4 pary butów, grubych części skóry używają na podeszwy, cieńszych na przyszwy i cholewy. Aż do ubiegłego roku wyrabiano tylko szyte buty z cholewami, które szewca kosztowały około 2,70 zł., a które sprzedawał po 3 do 3 20 zł. Szewc, który pracuje dziennie od 5. godz. Rano do 9 wieczór, wyrabia tygodniowo 8 do 10 par butów i zarabia w najlepszym razie w 100 godzinach pracy 4 60 do 4 zł., zatem za jedną go godzinę ­1.6 do 4 centów. W Uhnowie samym gotowe buty nie mają zbytu, każdy szewc wozi swój towar na jarmarki do Bełza, Kulikowa, Lubyczy, Narola, Sokala, Magierowa, Rawy, Niemirowa i Żółkwi. Od kilku lat jest popyt za szytymi butami uhnowskimi znacznie mniejszy, gdyż chłopi nie znajdują już upodobania w niezgrabnych butach, a kupują je tylko dla trwałości skóry. Szewcy uhnowscy garbują skóry w czasie od Bożego Narodzenia ­do Zielonych świąt poczem szyją buty do żniw. W żniwa robią tylko w polu, a od 1.

sierpnia do końca listopada chodzą po jarmarkach, poczem już odpoczywają do ruskiego Bożego Narodzenia. Pola mają szewcy uhnowscy coraz mniej — wskutek działów w rodzinie. Obecnie posiada 160 szewców tylko po jednym domie z ogrodem o powierzchni 30 do 50 sążni kwadratowych, ta sama ilość posiada prócz tego 1 do 3 morgów pola, 30 szewców 6 do 9 morgów, 20 szewców 9 do 12 morgów, 7 ma 12 do 15 morgów, a tylko trzech ma zwyż 15 morgów, 15 tu najmuje sobie izby, płacąc miesięcznie 2 do 3 zł. Tacy czynszownicy najmują się zwykle u szewców za wyciągaczy, albo chodzą w okolicy łatać ­buty wieśniakom. Tacy łatacze płacą rocznie około 6 zł. podatku.

Szewcy uhnowey są w ogóle pracowici, oszczędni, lubią porządek i czystość. Każdy domek

mieszkalny szewca-rolnika ma murowany komin, jest wewnątrz i zewnątrz czysto utrzymany, chociaż służy równocześnie za garbarnię i warsztat.W marcu 1889 otwarto w Uhnowie za staraniem ­

tamtejszego nauczyciela ludowego szkolę szewstwa, która posiada obecnie maszynę do szycia Howe’go, różne narzędzia i urządzenia. Szkołą zarządza proboszcz miejscowy kanonik Kozakiewicz, a nauczyciel miejscowy Celewicz uczy bezpłatnie co czwartku rysunku, brania miary, szycia skóry na maszynie itd. We wtorki i piątki uczy osobny majster praktycznego szewstwa za wynagrodzeniem 2 zł. Za 6 godzin. Do szkoły uczęszczają mężczyźni w wieku

między 15. a 45. W szkole zaczynają robotę a kończą w domu, poczem przynoszą gotową do ocenienia. W roku 1889 uczęszczało do szkoły 65 szewców, którzy wykończyli pod kierunkiem majstra ­par butów kołkowanych. Za parę butów kołkowanych dostaje szewc 3 50 do 4 zł., za dobrze ­zrobione 7 do 9 zł. Szkoła ta mogłaby bezwarunkowo ­podnieść przemysł szewski w Uhnowie, gdyby doznała trwałego poparcia ze strony Wydziału krajowego i rządu. Pierwsze kroki w tym kierunku już poczyniono. Komisja przemysłowa zbadawszy stan rzeczy, postanowiła w myśl wniosku p. Nawratila wysłać jednego szewca uhnowskiego na koszt Wydziału kraj. do jednej z garbarni krajowych na naukę garbarstwa, którejby następnie mógł w tym miasteczku udzielać. Szkoła ma otrzymać wreszcie osobnego kuratora, któryby baczył na stosowne użycie subwencji, którą komisja przemysłowa w wysokości 300 zł. rocznie ­zaproponowała. Kończąc swe sprawozdanie, zwraca p. Nawratil uwagę na nieprawidłowe zastosowanie ustawy przemysłowej do przemysłu domowego w Uhnowie, które tern się objawia, że starostwo w Rawie uważa szewców-rolników uhnowskich ­zajmujących się szewstwem i garbarstwem tylko jako ubocznym przemysłem domowym, jako rzeczywistych ­przemysłowców i zmusza takowych nie tylko do opłaty podatku zarobkowego lecz także do zakładania stowarzyszenia, chociaż oni nie są uczonymi rzemieślnikami i nie są upoważnieni do utrzymywania czeladników i uczniów.