Dwie ryciny pochodzące z 1746 roku, z dwóch podobnych wydań prac Antoniego Wielhorskiego oraz p. Maszyckiego "Zrzodło Dla wszystk[i]ch spragnionych Obfite Nayswiętsza Marya Panna : Cudownemi łask nieprzebranych Strumieniami Przy Assystencyi Woyciecha S, Arcybiskupa Gnieźnieńskiego y Męczennika [...] w Kościele WW. OO. Trynitarzow Bosych od Wykupienia Niewolnikow Na Piaskach Tomaszowskich Płynące "  Ks. Zygmunt Jagiełło w książce "Parafia rzymskokatolicka pw Zwiastowania NMP w Tomaszowie Lubelskim. Tomaszów Lubelski 2008," o tym Tomaszowskim Sanktuarium pisze tak- Początki kościoła na Piaskach, które były przedmieściem Tomaszowa Lubelskiego niegdyś, są bardzo skromne. Pierwotnie istniała tam niewielka figura wystawiona jeszcze przez Tomasza Zamojskiego w 1615r. Miejsce było to przeznaczone na cmentarz, na którym grzebano zmarłych na „powietrze morowe w czasie epidemii”. Katolicy mieszkający w pobliżu otoczyli to miejsce szczególną czcią ze względu na pamięć pomartych i ze zgrozą wspominali czasy zarazy . 
Na miejscu figury w 1662 roku wystawiono dzięki staraniom Jana Domańskiego, mieszczanina tomaszowskiego, niewielką drewnianą kaplicę. Chciał on w ten sposób uczcić pamięć swej zmarłej córki „na morowe powietrze” w tym to miejscu pochowanej. To dało początek właściwemu kościołowi. Kapliczka wprawdzie długo nie istniała. Zniszczyli ją żołnierze szwedzcy w czasie „potopu”, paląc prawie cały Tomaszów. Jednak kiedy zakończyła się wojna, mieszczanie, pamiętając o zburzonej kaplicy i doznając tu różnych cudów, postanowili wznieść nowy, godniejszy od poprzedniego przybytek na chwalę Boga. Głównymi inicjatorami tego przedsięwzięcia byli mieszkańcy miasta: Jan Kubicz i Stanisław Tarczewski. Otrzymawszy drewno od bogatego ofiarodawcy Jarczewskiego, wznieśli w 1664r. nową, drewnianą kaplicę, która rozmiarami przypominała kościół. Mieszczanie nowy kościółek przyozdabiali różnymi obrazami i figurami, między innymi umieścili obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem przywieziony w darze od Państwa Oliwińskich – dziedziców wsi Podhorce – który zasłynął cudami w niedługim czasie po przybyciu do Tomaszowa.
O tej budowli – kaplicy p.w. św. Wojciecha – wzniesionej przez Jana Kubicza i Stanisława Tarczewskiego mówi dokument wizytacyjny Biskupa Chełmskiego Krzysztofa Szembeka: „Kościół drewniany za miastem Tomaszowem zwanym ku południowej stronie na wzgórzu piaszczystym zostaje. Połowa tego kościoła kędy wielki Ołtarz przed kilkadziesiąt lat od mieszczan pobożnych z tarcic zbudowany” . Dokument ten potwierdza wyraźnie, że to mieszczanie wystawili drewniany kościółek na Piaskach pod Tomaszowem, którego prezbiterium było z desek. 
Ten akt wizytacyjny mówi też o dalszych losach kaplicy. Dowiadujemy się z niego, że w 1677 roku przybył na Piaski Biskup Chełmski ks. Stanisław Święcicki. Skłoniły go do tego liczne cuda, o jakich wieść się niosła oraz ukazanie się świętego Wojciecha. Rządca diecezji chciał naocznie się przekonać, ile jest prawdy w tych opowiadaniach, które dochodziły aż do Chełma. Po przybyciu na miejsce przeprowadził dokładne badania i śledztwo w tej sprawie. „Egzamin” wypadł pomyślnie. Oto jak opisuje tę chwilę dokument z 1717 roku: „Po tym, jak się ponowienie cudów na tym miejscu stało, roku 1677 die Secunda Pentecostes i Apparycya św. Wojciecha Biskupa i Męczennika, Jaśnie Wielmożny Imś Ks. Stanisław Święcicki Biskup Chełmski, gdy na to miejsce sam swoją osobą zajechał, zwoławszy przed tym przez Proces bardzo wielu ludzi, których w jakiej kto potrzebie swej na tym miejscu łaski Bożej doznał pilny examen uczynił jurament (przysięgę przyjął, cuda potwierdził).
Wizytacja Biskupa Święcickiego była przełomowym momentem w dziejach kościoła na Piaskach. Dlatego, chcąc zapewnić należytą opiekę słynącemu łaskami i cudami miejscu, mianował ks. Andrzeja Rybickiego – Rektorem kościoła, a właściwie dużej kaplicy na tym miejscu wybudowanej.
Znany z pobożności i gorliwości religijnej nowy rektor, który jednocześnie pełnił funkcję egzorcysty, postanowił wybudować świątynię godną cudownego miejsca. Dobudował on mianowicie do istniejącej już kaplicy, kościół z drewna. Jak wyglądał nowo zbudowany kościół i jak był wyposażony wewnątrz, dowiadujemy się z wizytacji biskupiej dokonanej przez ks. Krzysztofa Szembeka w 1717 roku. Oto co mówi dokument: „Ksiądz Andrzej Rybicki kościół z drzewa na kostkę obrobionego do tej z tarcic kaplicy przybudował i chórem podsufitkę dał, dachem gontowym przykrył, in concovitatem kopułę blachą żelazną pokrył, w której okien osiem szklanych przyozdobił. Dzwonnicy z tarcic przy węgłach „ante voluas” Ecclesiae postawił. Zewnątrz … ten kościół obity gontami, z wierzchu też ma dach dobry gontowy” .
Do kościoła wiodło troje drzwi, które opisuje ks. bp Szembek, a mianowicie: „od miasta z południowej strony na boku przed wielkim ołtarzem, na zawiasach żelaznych z zamkiem dobrym żelaznym, drugie drzwi ku północnej stronie do kapliczki vulgo kruchty, trzecie przeciw zachodowi słońca nominate volua. Okien trzy przed wielkim ołtarzem. Okien na większym chórze albo kościele cztery. Konfesjonałów dwa… jeden na prawej, drugi na lewej stronie… Ambona po stronie epistoły stolarską robotą wyrzeźbiona, niektóre części mająca posrebrzone. Ławek ma cztery przed Wielkim Ołtarzem, dwie pod chórem stolarską robotą wykonane. Chór a na nim pozytyw (organy) o głosach siedmiu. Pawiment (posadzka) przez cały kościół i zakrystię z tarcic. Kościół ten obwiedziony parkanem dobrym pod dachem gontowym . 
Z przytoczonego wyżej opisu dowiadujemy się, że kościół postawiony przez ks. Rybickiego był budowlą dość dużą. O rozmiarach kościoła świadczy też ilość sześciu ołtarzy wymienianych w dokumencie. Zgodnie z ówczesnymi zasadami kościół musiał być orientowany tzn. zwrócony prezbiterium, na wschód, przy czym prezbiterium to stanowiła dawna kaplica z tarcic, do której przybudowana została zrębowa nawa. Obie części kościoła kryte były zapewne dachami siodłowymi, z tym, że nad nawą wzniesiona została sygnaturka określana w opisie jako „kopuła blachą żelazną pobita” i opatrzona ośmioma oknami – co należy rozumieć jako „oszkloną latarnię”, powszechnie stosowaną w budownictwie sakralnym owego czasu. W prezbiterium znajdowały się trzy okna, a w nawie cztery czyli po dwa na boku północnym i południowym. Z trojga drzwi wymienianych w opisie od zachodu było główne wejście, a dwa pozostałe mieściły się w prezbiterium – tj. od południa wejście „z miasta” i od północy wejście do zakrystii przyległej do prezbiterium. Zarówno dach kościoła jak i ściany przykryte były gontem, co musiało mu nadawać wiele malowniczości, jak również pokryte gontami „soboty” – tj. obejście dookoła kościoła z zadaszeniem wspartym na słupkach – jakie występowało powszechnie w budownictwie kościelnym południowych ziem dawnej Rzeczypospolitej. Tak wyglądałoby odtworzenie stanu pierwotnego kościoła na Piaskach w oparciu o archiwalny opis. 
Wracając do opisu wnętrza wiemy z wizyt biskupich, że w kościele było sześć ołtarzy drewnianych, rzeźbionych, malowanych, częściowo srebrzonych. Wielki Ołtarz znajdował się w prezbiterium, w nim umieszczony był Cudowny Obraz Matki Bożej Szkaplerznej z Dzieciątkiem na lewej ręce. Wyglądał on najokazalej, cały był wyzłacany. W tymże ołtarzu znajdowało się tabernakulum artystycznie wykonane z drewna, na nim pelikan z rozpostartymi skrzydłami, karmiący swoje dzieci, wykonany z wielkim gustem i pozłacany. Oprócz wielkiego ołtarza było jeszcze pięć innych mianowicie: ołtarz św. Wojciecha, św. Łukasza Ewangelisty, św. Trójcy, św. Antoniego Padewskiego, św. Krzyża.
Ołtarze św. Wojciecha i św. Łukasza znajdowały się w prezbiterium kościoła, tuż obok wielkiego, wykonane były z drewna częściami wyzłacane i srebrzone. Ołtarze św. Trójcy, św. Antoniego i św. Krzyża umieszczone były w nawie kościoła – również były drewniane i posrebrzane. Prezbiterium od nawy oddzielała belka tęczowa, na niej zamieszczona była scena ukrzyżowania z figurami Matki Bolesnej i św. Jana Ewangelisty. Cała pasja snycerskiej roboty, postać Najświętszej Panny i św. Jana złocone i częściowo srebrzone. W oknach prezbiterium znajdowały się żelazne kraty, zaś pozostałe cztery okna w nawie kościoła zabezpieczone były od wewnątrz żelaznymi okiennicami. 
Do prezbiterium kościoła przylegała od północy drewniana zakrystia o jednym oknie i drzwiach łączących ją z kościołem. Była ona niewielkich rozmiarów, a wyposażenie jej stanowiły dwie drewniane skrzynie przeznaczone na paramenty kościelne oraz komoda z czterema szufladami na ornaty i szaty liturgiczne. Skrzynie te opasane były żelazem i opatrzone żelaznymi zamkami. Tutaj też znajdowały się baldachimy oraz chorągwie i dwa duże puzdra, czyli szuflady, na cudowny obraz, w których podczas trwogi (ten cudowny klejnot) do Zamościa był wywożony. Zakrystia posiadała dwoje drewnianych drzwi, jedne łączyły ją z prezbiterium kościoła, drugie natomiast wiodły na cmentarz kościelny i zamykane były zewnątrz . Kościół wystawiony przez Andrzeja Rybickiego służył do użytku wiernych do 1725r. W tym czasie Józef Potocki – wojewoda kijowski i hetman Wielki Koronny – wystawił nowy kościół murowany z cegły. Stary drewniany zapewne został rozebrany lub wywieziony na inne miejsce, gdyż późniejsze wizytacje biskupie nic o nim nie wspominają. Wystawienie nowego kościoła murowanego było zrealizowaniem ślubów, jakie wojewoda złożył z racji cudownego ocalenia go z rąk nieprzyjaciół. Będąc w wielkim niebezpieczeństwie życia ślubował, że wystawi nowy kościół ku czci Matki Bożej Cudownej w Tomaszowie na Piaskach, jeżeli Bóg wyrwie go z rąk wrogów. 
Z wystawieniem tego kościoła złączona jest cudowna legenda. Potocki z powodu niepokojów i zamieszek w kraju nie mógł zaraz po ocaleniu spełnić złożonego ślubu. Po upływie kilkunastu lat ukazała mu się Matka Boska Tomaszowska i nakazała spełnić złożone przyrzeczenie. Wówczas hetman Potocki przekazał odpowiednią sumę Jędrzejowi Załuskiemu i polecił mu wybudować nowy kościół z cegły. 
Drugie cudowne wydarzenie miało miejsce podczas samej budowy kościoła. Mianowicie majster po przygotowaniu dostatecznej ilości cegły umieścił ją w szopie. Przyszedłszy do niej w dniu, w którym miał rozpocząć budowę, zauważył na niektórych cegłach dziwne napisy i znaki wykonane niewiadomą ręką. Były tam słowa łacińskie „Sancta Maria ora pro nobis” (Święta Maryjo módl się za nami). Były tan także herby Potockiego, wyryte trupie głowy i tym podobne znaki. Przeprowadzone natychmiast śledztwo udowodniło, że nikt z tych, którzy mieli dostęp do szopy, takich napisów i znaków nie uczynił. Co więcej, komisja powołana z osób świeckich i duchownych, wśród których byli także Ojcowie Reformaci, orzekła, że znaków tych i napisów nie mógł wykonać żaden człowiek, że są one z pochodzenia Boskiego. Wiadomość o tym cudzie przekazał jeden z ojców Trynitarzy – Antoni od Świętego Ducha.
Nowy kościół ceglany został ukończony w 1725 roku. Równocześnie wojewoda Potocki zbudował klasztor, aby umieścić w nim sprowadzonych przez siebie Ojców Trynitarzy. Do kościoła na Piaski bowiem przychodziły ciągle pielgrzymki, ludność okoliczna gromadziła się tłumnie w dni odpustowe, potrzebna była większa zatem ilość kapłanów, aby sprostać potrzebom duchowym i obsłużyć rzeszę pątników. Wzniesiony kościół dla Ojców Trynitarzy konsekrował koadiutor biskupa kijowskiego Józef Łaszcz 18 listopada 1742r. w dzień św. Stanisława Kostki. Kościół ten był przybytkiem Cudownego Obrazu i ogniskiem kultu Maryjnego do 13 stycznia 1783 r., do chwili kasaty Zakonu Trynitarzy .
Po kasacji klasztoru Cudowny Obraz przeniesiono do modrzewiowego kościoła parafialnego, a kościół i klasztor wykupił od władz zaborczych ordynat Zamojski. Zabudowania te pozostawione bez opieki i dostatecznego dozoru, szybko zamieniły się w ruinę tym bardziej, iż okoliczni mieszkańcy chętnie czerpali materiał budowlany rozbierając ceglane mury klasztorne. 
Miarodajne i niezwykle cenne jest tutaj świadectwo ks. kan. Feliksa Kwiatkowskiego nowoprzybyłego proboszcza do Tomaszowa, który jako naoczny świadek żali się, że w chwili, gdy obejmował parafię tomaszowską w 1817 roku, stał jeszcze cały kościół oraz jedno skrzydło klasztoru, druga zaś część klasztoru spłonęła kilkanaście lat przedtem z niewiadomej przyczyny. W połowie XIX wieku w czasie pisania książki o Cudownym Obrazie Matki Bożej przez ks. F. Kwiatkowskiego kościół i klasztor powoli zamieniały się w ruinę i stawały się kupą gruzów.
Biskup Chełmski Jan Szaniawski wizytując kościół O. Trynitarzy na Piaskach Tomaszowskich 5 października 1726r. tak go opisuje: „Kościół zbudowany jest z cegły oraz kamienia od fundamentów obok dawnego drewnianego pod wezwaniem św. Wojciecha męczennika. Kościół jest orientowany, jednonawowy, podłużny. Nad głównym wejściem kościoła znajdował się chór murowany z organami starymi, oraz pięć ołtarzy. Podłoga była drewniana po bokach nawy stały dwa konfesjonały, ambony jeszcze nowy kościół nie posiadał w czasie wizytacji” .
Wielki Ołtarz był drewniany, pięknie rzeźbiony, malowany na fioletowo i miejscami wyzłacany, mensa ołtarzowa była murowana z relikwiami. W nim znajdował się cudowny Obraz Matki Bożej. Drugim był ołtarz św. Wojciecha umieszczony w prezbiterium po stronie Lekcji, cały drewniany i na czarno pomalowany, częściami złocony, starej roboty. Trzeci ołtarz znajdował się w nawie również po stronie Lekcji pod wezwaniem św. Antoniego, podobny w stylu do poprzedniego. Po stronie Ewangelii w prezbiterium znajdował się stary ołtarz św. Trójcy, malowany polichromicznie, częściami złocony i srebrzony. Piąty ołtarz po stronie Ewangelii w nawie kościoła był pod wezwaniem Chrystusa Ukrzyżowanego w czarnym kolorze, złocony i wysrebrzony. Wszystkie ołtarze posiadały mensy kamienne z relikwiami. Zakrystia znajdowała się po stronie Ewangelii i przylegała do prezbiterium kościoła. Cała ceglana z dwoma oknami okratowanymi, kratą przewlekaną, szyby w niej i całym kościele umacniane były ołowiem. Na ścianie zakrystii znajdował się wmurowany lawaterz, posadzka była ceglana i w tym pomieszczeniu znajdowały się wszystkie sprzęty, w których przechowywano paramenta kościelne. Po stronie Lekcji znajdował się skarbiec, z jednym oknem okratowanym i w nim także były przechowywane różne kościelne rzeczy. Na cmentarzu kościelnym stały dwa domy. Jeden zajezdny dla gości i pątników, drugi przeznaczony był jako szpitalik dla chorych i starców. 
Biskup Wężyk dodaje w czasie wizytacji kościoła i klasztoru w 1773 roku, że ojcowie Trynitarze mają klasztor murowany, ale jeszcze nie skończony. Zachowują regułę jak najściślej, wykonują przykładnie swoje obowiązki, a klauzurę surowo przestrzegają .